Savez jevrejskih žena u Bosni i Hercegovini i Ženska sekcija Jevrejske opštine Sarajevo – “Bohorete” (2024)

Nakon užasa Holokausta, kada su jevrejske zajednice u Bosni i Hercegovini ponovo počele sa radom, pojavila se potreba za osnivanjem jevrejske ženske organizacije. Prva jevrejska ženska organizacija u Bosni i Hercegovini osnovana je 1946. godine, uspostavljanjem Ženske sekcije Jevrejske opštine Sarajevo. Ovaj težak period zahtijevao je maksimalno angažovanje svake jevrejske žene i muškarca u procesu reorganizacije opustošenih zajednica. Prvi osnovni zadatak bio je pružanje pomoći preživjelim muškarcima i ženama koji su se vraćali iz koncentracionih logora i izbjeglištva, kao i obnova infrastrukture zajednica. U skladu s tradicijama tog perioda, žene su uglavnom bile angažovane na programima socijalne zaštite – pružajući pomoć bolesnima i starima, posebno ratnoj siročadi. Ženska sekcija je organizovala prihvat ratne siročadi i njihovo smještanje u nove porodice i domove. Organizovani su i ljetni kampovi u kojima su žene volontirale kao instruktorke, učiteljice, kuharice, ljekari i medicinske sestre.

Nakon što je opala potreba za posebnim angažmanom u zbrinjavanju ugroženih članova zajednice, žene su se okrenule drugim aktivnostima, a njihov novi zadatak bio je organizovanje zajedničkih proslava tokom jevrejskih praznika, kao i drugih događaja značajnih za jevrejske zajednice u svijetu i u Bosni i Hercegovini. Doprinos Ženske sekcije bio je značajan, posebno u pogledu organizacije i rada sa djecom i omladinom u njegovanju jačeg jevrejskog identiteta i posvećenosti jevrejskim vrijednostima. Kroz organizaciju brojnih predavanja, književnih manifestacija, umjetničkih izložbi i sličnih događaja, Ženska sekcija je aktivno učestvovala u promociji jevrejske kulture i umjetnosti, kako među jevrejskom populacijom, tako i u bosanskom društvu općenito.

Godine 1992. započinje stravičan rat u Bosni i Hercegovini koji je trajao skoro četiri godine. Sarajevo je bilo pod opsadom 1335 dana, ili 44 mjeseca. Kada spominjemo opsadu Sarajeva, moramo imati na umu da je grad sa 400.000 stanovnika bio potpuno odsječen od ostatka svijeta – bez tekuće vode, električne energije, plina i telefonskih veza, bez cestovne ili željezničke komunikacije, i pod svakodnevnim artiljerijskim napadima i snajperskom vatrom. Jevrejska opština Sarajevo morala je potpuno reorganizovati svoj program i prilagoditi se novonastaloj situaciji kako bi svojim članovima pomogla u ublažavanju užasnih uslova pod kojima je grad pokušavao preživjeti. Ženska sekcija pod vodstvom gospođe Sonje Elazar pružila je nemjerljiv doprinos dobroj i efikasnoj organizaciji različitih aktivnosti Jevrejske opštine Sarajevo. U tom periodu Ženska sekcija Jevrejske opštine Sarajevo dobija ime i postaje Ženska sekcija „Bohorete“. Ime je dobila po Lauri Papo Bohoreta, spisateljici i edukatorki koja je pisala na judeo-espanolu – jeziku sefardskih Jevreja Bosne i Hercegovine, i koja je ostavila izuzetno vrijednu zbirku kratkih priča, pjesama i dramskih djela, zajedno s važnim istraživanjem „Sefardska žena u Bosni“.

„Bohorete“ su bile angažovane na organizovanju konvoja, kojeg je organizovala Jevrejska opština Sarajevo, s kojim su djeca i stariji napustili opkoljeni grad. Za one bolesne i starije članove koji nisu željeli napustiti svoje domove, žene su formirale tim koji je tim ljudima pružao potrebnu pomoć i njegu. Organizovale su svakodnevne posjete, donosile hranu iz kuhinje Jevrejskog kulturno-obrazovnog i humanitarnog društva „La Benevolencija“, osiguravale vodu i prijeko potrebne lijekove, pobrinule se da stariji dobiju medicinsku njegu i liječenje od ljekara i medicinskih sestara koje su radile u klinici „La Benevolencija“, te im dostavljale poštu i poruke koje su različitim kanalima stizale u grad.

Na ovako organizovan način socijalna služba postala je osnova za kasnije uspostavljanje opsežnog programa pomoći starijima i potrebitima – „La Benevolencija Program kućne njege“, koji djeluje i danas. Zanimljivo je napomenuti da su korisnici programa vrlo brzo postali i različiti građani Sarajeva koji nisu nužno jevrejskog porijekla. „Bohorete“ su se brinule o raspodjeli raznih donacija poput odjeće i drugih potrepština koje su stizale u Jevrejsku opštinu Sarajevo zahvaljujući naporima „La Benevolencije“.

Djeca koja su ostala u opkoljenom Sarajevu bila su među najugroženijim grupama građana u gradu. Među raznim aktivnostima Ženske sekcije „Bohorete“, gospođa Elazar se pobrinula da organizuje „Nedjeljnu školu“, a prvi učitelji i instruktori bili su članice „Bohorete“. Djeca su se okupljala u prostorijama Jevrejske opštine Sarajevo, gdje su učila o jevrejskoj historiji i tradiciji, družila se i igrala. Za ovu djecu boravak u Jevrejskoj opštini bio je jedina mogućnost da izađu iz stanova i skloništa u podrumima, u kojima su, zbog konstantnog granatiranja i neprekidne snajperske vatre, provodila većinu svog vremena. „Nedjeljna škola“ okuplja djecu i danas, a 2012. godine obilježila je 25 godina postojanja.

„Bohorete“ su imale podružnice u Makarskoj i Splitu, u Hrvatskoj, gdje je značajan broj jevrejskih izbjeglica iz Bosne i Hercegovine pronašao utočište. Aktivnosti Ženske sekcije bile su koordinirane od strane Jevrejske opštine Split, zajedno s logističkim centrom „La Benevolencije“, koji se također nalazio u Splitu. „Bohorete“ u Makarskoj i Splitu, uz pomoć lokalnih jevrejskih žena, nastavile su brinuti o starijima, organizujući okupljanja, posjete i jevrejske aktivnosti. Pod vodstvom gospođe Lenke Bilalagić, žene iz Sarajeva i Splita okupile su se pod imenom „Menora“ i izrađivale heklane kipot, koje je JDC distribuirao širom svijeta. Ovo je bio način da jevrejske žene izbjeglice iz Bosne i Hercegovine zarade džeparac. Uz kipu, koja je bila ukrašena znakom „Menora“, u svijet je odlazila i priča o ratu u Bosni i Hercegovini, opsadi Sarajeva, te o aktivnostima Jevrejske opštine Sarajevo, Jevrejskog kulturno-obrazovnog i humanitarnog društva „La Benevolencija“, kao i o „Bohoretama“. „Bohorete“ su postale članica ICJW-a 1994. godine.

Nakon rata, Jevrejska opština Sarajevo, Jevrejsko kulturno-obrazovno i humanitarno društvo „La Benevolencija“ i Jevrejska zajednica Bosne i Hercegovine nastavili su sa svojim naporima još intenzivnije. Iako je oružani sukob prestao, a prijetnja smrti pod granatiranjem više nije postojala, normalan život u ratom pogođenoj zemlji i devastiranom društvu nije bio uspostavljen u punom kapacitetu dugo vremena. Shodno tome, tokom određenog perioda, neke od aktivnosti koje su „Bohorete“ započele tokom rata bile su i dalje operativne. Ipak, kako je vrijeme prolazilo i opšta situacija se normalizovala, „Bohorete“ su usmjerile svoj fokus. Uz trenutnu predsjednicu, gospođu Nelu Levi, „Bohorete“ su većinu svojih aktivnosti preusmjerile sa humanitarnih i socijalnih programa na organizaciju života zajednice u mirnodopskim uslovima. Osim svojih tradicionalnih zadataka organizovanja jevrejskih proslava i obilježavanja raznih značajnih datuma u jevrejskoj historiji, učestvuju i u organizaciji raznih kulturnih manifestacija koje imaju šire društveno značenje.

U tom kontekstu važno je istaći redovno učešće u organizaciji Evropskog dana jevrejske kulture, obilježavanju 27. januara – Međunarodnog dana sjećanja na Holokaust, učešće u organizaciji „Večeri sefardske kuhinje“, koje se tradicionalno održavaju tokom ljetnih svečanosti u Sarajevu, kao i organizaciju brojnih koncerata, izložbi, pjesničkih večeri, predavanja, filmskih projekcija koje organizuje „La Benevolencija“ i drugih sličnih događaja. Članice „Bohorete“, kao predstavnice Jevrejske zajednice Bosne i Hercegovine, članice su Ženske grupe Međureligijskog vijeća Bosne i Hercegovine. Važno je naglasiti da „Bohorete“ intenzivno djeluju na jačanju i razvoju međunarodnih odnosa i u skladu s tim organizuju dva puta godišnje susrete sa predstavnicama ženskih grupa raznih nacionalnih i vjerskih organizacija.

Žene su punopravni i ravnopravni članovi rukovodstva Jevrejske zajednice u Bosni i Hercegovini, a kao predsjednice i članice nekoliko zajednica imaju utjecaj na politike Jevrejske zajednice BiH i njenu promociju u društvu.

Osnovan je i Savez jevrejskih žena u Bosni i Hercegovini, čije članice čine jevrejske žene iz šest jevrejskih zajednica Bosne i Hercegovine. Predsjednica Saveza jevrejskih žena u Bosni i Hercegovini, gospođa Rahela Džidić, osmislila je edukativni program seminara za jevrejske žene. U saradnji sa „Bohoretama“ organizovan je niz seminara, konkretno od 2006. do danas organizovano je 11 seminara koji su obrađivali teme poput uloge žene u jevrejskoj zajednici i položaja žena u društvu općenito. Važno je napomenuti da je JDC omogućio organizaciju ovih seminara svojom finansijskom pomoći. Jevrejske žene u Bosni i Hercegovini aktivno učestvuju u svim jevrejskim društvenim okupljanjima koja se održavaju u regiji jugoistočne Evrope, ali i u radu konferencija ICJW-a u skladu s finansijskim mogućnostima svojih zajednica.